Santa Mariña de Augas Santas

Santa Mariña non é só unha aldea cunha encantadora igrexa románica rodeada de fontes; é un conxunto de elementos que constitúen todo un itinerario pola historia: Paleolítico (dolmen), Idade do Bronce (petroglifos) e do Ferro (castro de Armea), romanización (aras), cristianización (lenda da santa), Idade Media (templarios, románico), camiño de Santiago ( vía da Prata),… chegando á actualidade envolta en misterio e chea de connotacións simbólicas.
O propio nome de Augas Santas fai referenza a esa sincretización de cultos; se Mariña era santa (cristianización) tamén o eran as augas (cultos celtas ou prerromanos, cando se divinizaban as augas) e o asunto non queda aí, pois se a lenda serve de xustificación á realización de prácticas ancestrais como a de beber e lavarse coas augas sagradas e máxicas, o cristianismo non esqueceu incluír no seu culto divindades druídicas: árbores coma o carballo da santa que secou hai decenas de anos mais deixou até a actualidade rituais asociados no emprazamento onde estaba, e as pedras como é o caso do asento da santa e das coviñas das pedras dos xigantes onde a auga ten a propiedade de curar as doenzas dos ollos.
O percorrido cronolóxico por Augas Santas podería comezar no dolmen posiblemente subxacente na denominada basílica da Ascensión, para continuar polo castro de Armeá, situado na cima dun coto perto da basílica e onde se atoparon figuras de gran tamaño cos torsos de guerreiros gardiáns castrexos, pezas que se poden ver no Museo Arqueolóxico de Ourense. ao pé do castro encóntrase unha construción de muro baixo feito de cachote que rodea as chamadas pioucas da santa, especie de bañeiras escavadas no chan e cheas de auga asociadas a rituais de sanación consistentes en poñerse unhas pedras en forma de torso ás costas e dar un número impar de voltas arredor da construción. Voltar á basílica e baixar á cripta onde se encontran as tampas en pedra de cadaleitos que poderían pertencer a cabaleiros templarios alí enterrados (esta basílica foi construída ou mandada construír polos templarios e quedou inacabada a raíz da desaparición a principios do século XIV da orde do Temple). Na cripta encontramos auga en abundancia abrollando das paredes en medio dunha escuridade case que total. Coa axuda dun foco, ou dun isqueiro coma no noso caso, pódense intuír as figuras de serpes que gardan a entrada á pedra Formosa, construción prerromana rodeada de misterio, e atravesando unha segunda estancia chégase ao chamado “forno da santa” que remata nunha cheminé que comunica co exterior onde se ve como un burato na pedra e unha especie de cinceiro a carón ao parecer relacionado con rituais ancestrais e coa milagreira “ascensión” de Mariña, que se salvou así de ser queimada. Finalmente, saíndo da cripta por outra escaleira lateral igual de escura, pódese continuar o percorrido mítico e histórico cara a igrexa románica de Santa Mariña, a través dun camiño bordeado de carballos de troncos retortos e cañotas de castiñeiros de varios séculos de idade e penedos nalgúns dos que poden encontrarse petroglifos. Iso último lémolo, porque que a nós non nos deu tempo a buscalos.
Ao final do camiño, costa arriba, topamos co fantástico rosetón da fachada occidental da igrexa que, contou a veciña que nola ensinou, ilumina o altar a finais de marzo e setembro o que quere decir que está orientada ao solpor equinoccial o que lle dá unha connotación astronómica de calendario. A carón da igrexa hai unha capela onde probamos a auga sagrada e máxica do pozo e fóra outra fonte ao pé dun carballo e un lavadeiro. Todas tres son as tres fontes que segundo a lenda cristianizadora dos cultos druídicos brotaron dos botes que deu a cabeza da santa cando foi decapitada.