Janus, deus romano do mes de xaneiro, ten dúas caras, unha que mira ao pasado e outra ao futuro. El é quen garda o universo, as portas de entrada e de saída, a primeira hora do día, o primeiro día do mes e o primeiro mes do ano. Un símbolo que invita a reconsiderar a sensación desacougante de dualidade lembrándonos que todo recomeza, como o día segue á noite e a noite ao día, que todo final ten un novo principio e ningunha morte é definitiva. Orixinalmente presentaba unha cara barbada e outra lampiña que podían significar a lúa e o sol, a escuridade e a luz, o yin e yang de occidente.
Marzo marzal, pola mañá cariña de rosa, pola tarde cara de can.
Despois da chuvia e o temporal co que rematou febreiro, esta mañá amañeceu con este arco da vella.
Se o nome de xaneiro está relacionado con Janus, o deus romano de dúas cabezas -unha que olla o pasado e outra o futuro-, febreiro está cheo de referencias romanas e marzo vén do nome do deus da guerra Martius, o que dá tamén nome ao planeta Marte, a estrela errante vermella.
Mas deteñámonos no mes máis curto do ano que pasou rápido como o ciclón que nos visitou o pasado sábado, ese que batizaron con extranos nomes como cicloxénese e apelido explosivo e extratropical.
Febreiro é un mes inzado de antigas tradicións ocultas baixo festexos relixiosos (Candelaria, San Brais), consumistas (día de San Valentín) e insistentemente pagás (Carnaval). A procedencia do nome pódese encontrar en diversas fontes. Dunha banda está a deidade Juno Februata. Doutra, as festas da fertilidade chamadas Lupercalia que se celebraban en Roma a mediados de mes en honor ao Fauno Luperco nunha espelunca do monte Palatino onde se reunían homes que sacrificaban un can para purificarse e, para propiciar a fertilidade, unha cabra -ou un castrón- da que cortaban a pel en tiras ou febras (februa). Despois pintaban o rostro co sangue do animal, limpábano con la enchoupada en leite e medio vestidos con trozos de coiro corrían azoutando a quen encontraban nas rúas de Roma considerándose este un acto de purificación, denominado februatio, posible orixe do nome do mes así como dos zorregazos con látigos e vexigas que practican os cigarróns e pantallas do entroido de Verín e Xinzo. A fertilidade das mulleres propiciábase supostamente sendo golpeadas polas tiras ensanguentadas do animal, nun acto claramente fálico-simbólico, que lles deixaba a pel cor de púrpura; a cor coa que se vestíu Helena de Troia para desafiar a Menelao, seu marido, en tempos en que os homes trataban -máis descaradamente que hoxe- ás mulleres como escravas. Outro ritual de fertilidade eran os xogos nos que as doncelas poñían nunha caixa os seus nomes escritos para ser escollidas logo ao chou polos homes, práctica prohibida polo emperador Claudio II e posteriormente eliminada polo papa Gelasio o 14 de febreiro de 498, pero que fora defendida por un sacerdote chamado Valentín que curiosamente sería canonizado máis tarde e ao que finalmente se dedican hoxe en día as lupercais, denominadas inocentemente nestes tempos de márquetin e cosumismo, día de San Valentín.
Cando o sol se para, e debido a súa debilitación, semella morrer. O sol está uns tres días parado -morto- e despois resucita, retomando o seu deambular a través do horizonte. O novo sol é unha criatura que hai algúns miles de anos -debido á precesión equinoccial- nacía no seo dunha das constelacións zodiacais: Virgo.
Deusa virxe DIAM de Luristán dando a Luz entre animais, século IV a.C.
As civilizacións antigas celebraban neste momento o nacemento do Sol representado en diversos deuses (Mitra, Horus, Dioniso,... todos eles nacidos dunha virxe) igual que hoxe celebra a tradición cristiá o nacemento de Xesús, nacido da virxe María. Todos eles mortos, enterrados e resucitados ao terceiro día o que tanto pode referirse ao tempo que tarda en saír o sol da súa "inmobilidade" como ao tempo que tarda unha semente (como a do liño) en agromar do seu particular enterramento.
Díxolle o millo á liñaza: Ándate tí, espepitada, que ós tres días estás nada. E a liñaza respondeulle: Seica coma tí, borrón, que tardas sete semanas en salires do torrón.
A arqueoastrónoma Francisca Martin-Cano defende a hipótese de que 25 de decembro era o momento en que o sol nacía na constelación de Virgo, nun tempo arcaico, circunstancia que se modificou debido á precesión dos equinoccios. Ademais, a estrela principal de Virgo (virxe) é Spica (espiga) e o nome de Belén significa a "casa do pan".
"Os tres reis" é o nome que reciben nalgunhas tradicións as tres estrelas do cinturón de Orión, que ben -pode considerarse- anuncian a chegada de Sirio, estrela que entre os exipcios representaba á deusa Isis, esposa e irmán de Osiris e nai (virxe) de Horus.
Os ritos das relixións veñen de antigo. No Libro da Saída á Luz do Día, ou Libro Exipcio dos Mortos, na Entrada ao Santuario de Maat, pódese ler:
"Debes saber, pois! O Pan da túa comunión, O Viño da túa Comunión, e todas as ofrendas que che son destinadas Son emanacións do Ollo de Râ!" Metáfora solar, agrícola ou astronómica, a celebración, común a tantas culturas a través do tempo, non deixa de ter o seu sentido humano e espiritual, á marxe de que hoxe prime por enriba de todo o espíritu consumista.
Para a civilización grega, a dos moitos mitos, o solsticio de inverno era a porta das divindades, como o de verán o era da humanidade. Quizais non é máis que un momento para lembrar o aspecto divino compartido por seres humanos, Natureza e o Universo de que formamos parte.
"Se puideses desfacerte do teu ego só por unha vez, o segredo dos segredos abriríase para ti. O rostro do descoñecido, oculto detrás do universo aparecería no espello da túa percepción". Rumi
"Os Druidas miraban as pedras como se tivesen un espíritu, como se estivesen vivas. Tamén certas lagoas, pozas, etc, eran sagradas, especie de entradas ao interior da Terra e ao mesmo Ceo. Así que as oracións non se dirixían “arriba” senón “abaixo”. Era unha visión da vida que ollaba todo como vivo, incluída a propia Terra. Os bosques estaban inzados de fadas e devas. As propias árbores eran espíritus de gran poder. Mais o Papa veu e voltou ilegais todas estas ideas. Era ilegal adorar as pedras, as pozas, as árbores, as devas, o sol, a lúa, ilegal consideralas vivas. A prohibición cristiá deu como consecuencia a moderna conciencia que considera a Terra como unha rocha sen vida e nada máis. Ademais o Papa mudou a visión pagá do Ceo arredor, así que ese ceo pasou a ser localizado nas estrelas! Polo tanto, agora, hoxe, oramos a Deus e ollamos as estrelas. Pensamos no Ceo como algo que está nas estrelas. Non nos pasa pola cabeza que ese Ceo podería ser dentro da Terra. Ese parecer é moi antigo, case desapareceu por completo."
The Druids saw the stones as having a spirit, being alive. They also saw certain pools of water, wells, etc., as sacred, and as openings into the inner Earth and to Heaven itself. So prayers were not "up," but were "down." It was a view of life that saw everything as alive, including the Earth herself. The forests were filled with faeries and devas. The trees themselves were spirits of great power. But the Pope came along and made all these ideas illegal. It was illegal to worship the stones, the wells, the trees, the devas, the sun, the moon, illegal to see them as alive. This Christian prohibition has resulted in a modern consciousness that views the Earth as a lifeless rock and nothing more. Further, the Pope turned the Pagan view of Heaven around so that Heaven became located in the stars! So now, today, we pray to God and look up to the stars. We think of Heaven as being somehow in the stars. It never occurs to us that Heaven could be inside the Earth. That view is so old, it is almost dead. Drunvalo
Na noite dos tempos ceo e terra namoraron no cume da montaña. Foi alí onde os indios navahos acharon unha pedra azul, a que enseguida convertiron en deusa. Dos seos da deusa -un de cunchas brancas e outro de contas de turquesa- naceron a Lúa e o Sol.
O sol nace no mito dunha pedra. A pedra vén dun sol porque os pesados elementos que a forman proveñen do interior de estrelas moi quentes cando estouraron en forma de supernovas. Eses elementos forman a auga e a materia do corpo, esqueleto de pedra calcárea incluído.
Vimos do sol, de soles diversos. Hidróxeno que se volve Helio, producto de reaccións de fusión nuclear. O núcleo dun átomo que tería un só protón fusiónase con outro con outro protón e crea un elemento novo que xa ten dous protóns no seu núcleo. Como resultado desprende unha fabulosa cantidade de enerxía. Tanta como para manter todo un sistema de planetas en diferentes órbitas, cos seus respectivos satélites, asteroides e cometas e demais. Tanta como para movilizar todo un ecosistema planetario.
O sol naceu dunha nube de gas que xiraba bulindo a grandes temperaturas. Parte do gas exterior arrefeceu e condensou en forma de planetas (astros que polo seu tamaño non chegaron a ser soles).
Nun deles depositáronse e combináronse nalgún momento os materias provenientes dalgunha remota estrela incandescente, estrela morta que ao estalar dispersou átomos polos espacios siderais.
De non ser polas supernovas non terían aparecido os átomos que constitúen as cadeas de ADN, onde se encontran as codificacións que dan lugar ao que manifestamos e somos.
Entre a supernova e a chegada dos elementos a este planeta-casa sucedéronse eras incalculabeis. Iso aconteceu moito tempo atrás de ter nacido o sol, moito antes de 4.500 millóns de anos atrás.
Combináronse elementos, atracción, repulsión, mutación e evolución. A casa redonda foise volvendo amable, que naquelas circunstancias viña querendo dicir respirable.
Daquela foron aparecendo diversas criaturas portadoras de algo chamado vida, cualidade consistente en nacer e perecer para continuar avanzando a cambio de traumáticas transformacións.
Metamorfoses con fases acuáticas, aéreas, terrestres, metálicas. A partir dos átomos dalgúns elementos, vamos creando cristais, multiplicando células, seguindo o campo mórfico de crecemento de cada especie, pasando do medio acuático ao ar, e por fin á terra que nos desintegra e co paso do tempo nos volve de novo minerais.
Para saber máis sobre o sol, preme aquí ou escoita esta historia
“Deus dorme na pedra
soña nas plantas
axítase nos animais
e desperta na humanidade”
(proverbio sufí)
Unha antiga crenza da India conta que o mundo é o soño de Brahma, deus xigante que todo crea e todo destrúe.
Brahma dorme e no seu soño o mundo existe.
Brahma desperta e na vixilia o mundo desaparece.
É un mito e sintoniza con teorías científicas acerca de universos que se expanden e contraen, tal como a respiración de Brahma.
Deixamos dormir a Brahma para que siga soñando e nós vivindo tranquilamente no seu soño, e soñamos. Soños nocturnos onde construímos incomprensibles mundos paralelos que desaparecen como néboa ao despertar, e soños diurnos que se materializan para aparentar realidades que ao fin tamén desaparecerán.
O tempo semella breve e non é tal. É elástico, capaz de esticar do mínimo ao máximo: cronómetro, horario, fases lunares, translacións de planetas, eclipses, tránsitos de cometas, precesión de equinocios, lento afastar das galaxias,...
O infinitesimal toca o infinito.
En calquera recanto da terra o ceo é gratis, só precisamos de intemperie, ou dunha xanela para asomarnos. Mágoa das cidades, que padecen contaminación lumínica e non permiten disfrutar da mellor das vistas.
Milenios atrás humanas e humanos abraiaron co resplandor dos astros preguntándose a razón das súas misteriosas idas e vindas calculando periodicidades e movementos e representando as súas elucubracións en sinxelos ou complexos calendarios.
Da ancestral cultura do ceo ficaron testemuñas inscritas ou pintadas nas laxes, códices, tratados e mitoloxías.
Unha viaxe que comeza nos petroglifos cos círculos concéntricos, as rodas, as espirais..., continúa polas pirámides e as catedrais para chegar aos mapas estelares, a fotografía dos telescopios espaciais, simulacións e programas dixitais que permiten contemplar o ceo on line.
Janus, deus romano do mes de xaneiro, ten dúas caras, unha que mira ao pasado e outra ao futuro. El é quen garda o universo, as portas de entrada e de saída, a primeira hora do día, o primeiro día do mes e o primeiro mes do ano. Un símbolo que invita a reconsiderar a sensación desacougante de dualidade lembrándonos que todo recomeza, como o día segue á noite e a noite ao día, que todo final ten un novo principio e ningunha morte é definitiva.
